Zgodnie z lokalnym czasem jest rok 1397. Dojechaliśmy do Iranu. Wiemy, że spędzimy tu co najmniej miesiąc. Na granicy zmieniamy nasze ubrania, zasłaniając nogi i włosy ruszamy dalej w kierunku gór, które nie widziały deszczu chyba już wieki.
Pierwszą noc spędzamy na suchym, jasnym od pełni księżyca szczycie z którego jeszcze widać Armenię. Drugiej nocy poznajemy Iran od środka. Bez chwili namysłu widząc jak zmagamy się z górą do swojego domu zaprasza nas sprzedawca arbuzów – Azmin. Z całą jego rodziną rozmawiamy językiem ciała, układamy z kolorowych lakierów do paznokci mapę państw, które przemierzyliśmy, aby trafić do niego.
Kolejne noce spędzamy u innych ludzi i pod namiotem. Przemierzając nieśpiesznie rowerami kilkadziesiąt kilometrów dziennie, zatrzymujemy się nie tylko, aby odpocząć i schować się przed żarzącym słońcem, ale przede wszystkim, żeby rozmawiać z przypadkowymi ludźmi. Z ich historii układamy mozaikę kraju ludzi życzliwych. Mozaikę w kolorach żółto, turkusowo, granatowo, zielonych jak niezliczona ilość szyickich meczetów. Ludzi trochę przerażonych aktualną gospodarką kraju i zbliżającymi się sankcjami. Ludzi rozerwanych między marzeniami o emigracji, z drugiej strony nierozerwalnie przywiązanych do rodzinnego klanu. Ludzi szanujących przybyszy tak, jakby byli ważną, choć rzadką, częścią ich społeczności. Zapraszając nas do siebie pokazują nam swoje tradycje, są na nas żywą biblioteką.
Codziennie przynajmniej kilkanaście razy słyszymy od młodych i starych dwie sentencje w języku angielskim. Mamy wrażenie, że tych pierwszych zdań uczą się dzieci na lekcjach językach angielskiego. „Welcome to Iran” i „Hello Mister”. Szczegółowe to słowo „mister” wydaje się bardzo ważne. Później pada torpeda pytań skierowanych do Kamila (żeńska część naszego duetu czasem jest niewidoczna) „skąd?”, „dokąd?”, „Iran good?” ” You Muslim?” Zestaw pytań szybko się wyczerpuje, następuje chwila ciszy, propozycja wspólnej fotografii. Na koniec uśmiechamy się i żegnamy w języku perskim.
Właśnie teraz, gdy leżymy w parku i spisujemy nasze notatki o Iranie, elegancko ubrany Pan zaprasza do siebie. Choć siedzi metr od nas nie robi tego osobiście. Ze względu na barierę językowa, dzwoni do kogoś, kto symultaniczne tłumaczy jego zaproszenie.
Kobiety
Poznajemy różne kobiety. Te zajmujące się domem, te pracujące, te uczące się wspinaczki i gry na harmonijce. Te, którym czarny czador szczelnie zasłania całe ciało oraz takie, które mają chustę swobodnie narzuconą na włosy. Każda z nich jest mężatką. Każda z nich ma gwarancję, że gdy mąż odejdzie dostanie od niego złote monety. To tradycja, że przed ślubem rodziny ustalają cenę rozłąki. Gdy Leila pyta nas, jaka jest sytuacja kobiet w Polsce, przez chwilę nie wiemy co odpowiedzieć, jaki mieć punkt odniesienia. Czy skupiać się na tym, że bez hidżabu możemy czuć wiatr we włosach, a po wakacjach widać jak od słońca zmienia się nasz kolor skóry, a w przeciwieństwie do wielu tutejszych kobiet generalnie lubimy swoje nosy i nie chcemy ich operować? Czy mówić o przodowniczkach pracy, równouprawnienia, protestach i programie 500 +?
Mężczyźni
Oddzieleni są od kobiet już od szkoły podstawowej. Na plaży, w autobusach, w metrze, siedzą w wyznaczonej dla nich części z daleka od znaku „women only”. W przeszłości nawet do drzwi domu dzwonili innym dzwonkiem. Na własnym ślubie również bawią się oddzielnie. W otoczeniu innych mężczyzn chodzą na mecze piłki nożnej (tam dla kobiet wstęp jest zabroniony, choć niektóre w męskim przebraniu próbują się nielegalnie przedostać na trybuny stadionu). Do wojska chcąc nie chcąc zostają wcieleni na dwa lata, chyba, że są zwolnieni jak David, którego ojciec walczył w Iraku. Portrety poległych w tamtej ośmioletniej wojnie rozklejone i namalowane są w całym kraju. Ta pamięć o poległych dodaje każdemu miastu pewną pokorę i smutek. Do portretów poległych ostatnimi czasy dołączyły też bilbordy anty-amerykańskie przypominające o tym, że wrogowie ciągle czają się za granicami kraju.
Telewizor
W wielu domach, które odwiedzamy w kluczowym miejscu stoi telewizor. A w nim popularny serial i wiadomości. Gospodarzy pytamy o losy bohaterów i o politykę, która pokazuje świat z innej strony niż ten do którego przywykliśmy. Kobiety w mediach są idealnie zakryte, wiadomości ociekają od propagandy wychwalającej kraj. Zdarzają się zachodnie filmy, ale dubbing przeinacza znaczenie słów a sceny wulgarne czy pokazujące zbyt wiele ciała są wycinane. Z półtoragodzinnego filmu robi się godzinny, zapewne mało przypominający oryginał. Po jednym wieczorze przed telewizorem i informacjach z kraju i ze świata nasz gospodarz – bankier Hadi wzdychając zażartował „To może my kiedyś będziemy uchodźcami w Waszym kraju?”. (Polsko przyjmiesz jego rodzinę, gdy będzie taka potrzeba? Ugotujesz dla nich pyszny obiad, zabierzesz na lody i na wycieczkę?).
Dywan
Zapytaliśmy kilku Irańczyków, czy znają dom w Iranie w którym nie ma dywanów. My odwiedziliśmy co najmniej dwadzieścia i szybko odkryliśmy, że dywan jest podstawowym elementem wyposażenia. To jakby zawsze szło w parze dywan plus dom. Na dywanie śpimy, jemy, rozmawiamy. Stoły i łóżka są zbędnym dodatkiem wymyślonym na zachodzie. Dodatkowo wzory dywanów, tych tradycyjnych, ręcznie tkanych przez irańskie kobiety kryją całą historię zbawienia, życia i natury. Wieloletnie tkany dywan dodatkowo staje się narzędziem edukacyjnym.
Bazar
Bazar ma szerokie znaczenie. To nie sklep, ani ulica handlowa. To tkanka miasta, zadaszona przed upałem, tętniąca życiem, plotkami, handlem i religią. Bazar to labirynt sklepów, połączonych z meczetami i parkami. Bazar to ludzie i przepływ informacji. To właśnie bazary w całym kraju stały się zaczątkiem islamskiej rewolucji w 1979 roku. To tu ludzie dowiadywali się o kolejnych występkach monarchii, o torturach i o zabitych w innych miastach. Bazar wrzał, na ulicach zaczęły się protesty. Islamska rewolucja i rządy Chomeiniego zmieniły kraj w konserwatywne państwo religijne. Wielu zapytanych przez nas Irańczyków mówi, że trafili z deszczu pod rynnę, a czasy monarchii wspominają z utęsknieniem. Przypominamy sobie „Szachinszacha” Ryszarda Kapuścińskiego, opisy opresji, tortur i nierówności w społeczeństwie za czasów Szacha i mamy wrażenie, że ludzie szybko zapominają złe rzeczy.
Polubiliśmy Iran. Choć nie działają tu nasze karty bankomatowe, nasze telefony, oficjalnie strony takie jak facebook, youtube są zablokowane, bez specjalnego programu nie możemy czytać internetowych wersji polskich gazet. Zamiast alkoholu pijemy sok z marchewki i hektolitry herbaty. Polubiliśmy Irańczyków, bardzo serdecznych i żywiołowych, gotowych nas spontanicznie gościć, choć znamy się zaledwie od przelotnego spojrzenia. Irańczyków śmiałych, żeby zagaić mimo językowej bariery. Tych walecznych, nawet jeśli walka toczy się tylko na drodze a wygraną jest wyprzedzenie innego samochodu i pierwsze miejsce w korku. A także tych melancholijnych, doświadczonych przez historię konfliktów, rewolucji i niesprawiedliwości, w której także my, Polacy, odnajdujemy smutek naszych wojen i czasów komunizmu.
