Nie wyschnie. A jak wyschnie to trudno – tak podobno powiedział Nikita Chruszczow patrząc na Morze Aralskie. Wszystko zaczęło się na początku lat 60’siątych. Trochę wcześniej Chruszczow odwiedził Stany Zjednoczone, gdzie zobaczył wielkie, monokulturowe plantacje. Takie same zapragnął mieć w Związku Radzieckim. Problem w tym, że Uzbekistan, podobnie jak Turkmenistan i Kazachstan, to w głównej mierze pustynie. Wszechwiedzący sekretarz problemu nie widział. Weźmy wodę z aralskiego zbiornika. Tą decyzją zakręcono kurki na dwóch głównych rzekach zasilających morze, a wodę rozlano na pola. Dalsza historia morza była przesądzona – nastąpiła katastrofa ekologiczna, morze wyschło. A Uzbekistan stał się wiodącym dostawcą bawełny na świecie.
W październiku akurat trafiliśmy na okres zbiorów. Miękkie kłębki bawełny głównie zbierają kobiety, dzielnie pracując na polach od świtu do zmierzchu. Głowy i twarze mają zawinięte, tak, że widać tylko oczy. Chronią się przed słońcem, pyłem i pestycydami. Ulicami tam i spowrotem krążą traktory ciągnące przyczepy pełne białych kulek. Dobrobyt kraju w czynie społecznym budują wszyscy. Dyrektorzy prywatnych i państwowych firm muszą oddelegować swoich pracowników, nawet jeśli oznacza to stratę dla ich działalności. Trzeba wyrobić ustaloną z góry, dzienną normę. To szaleństwo jest niezmienne. Na szczęście kraj się zmienia.
Białe Daewoo, białe Chevrolety, białe Iveco. Wśród białych bawełnianych pól jadą pragmatyczne, nienagrzewające się od słońca białe samochody. Od czasu rozpadu Związku Radzieckiego Uzbekistan odbudowuje swoją niezależną pozycję w Azji Centralnej. Przyciągnięcie zagranicznych inwestorów stało się kluczowe, aby uzyskać pozycję lidera w regionie. Jednak dopiero śmierć poprzedniego i wybór nowego prezydenta w 2016 roku przyczyniła się do wdrożenia realnych reform. Uzbekistan, to drugi po Armenii kraj w którym słyszymy od ludzi, że mają dobry rząd, a ich sytuacja zmienia się na lepsze. Uzbekistan szuka też swojej tożsamości. Na swojego bohatera wybrali Timura – koczownika i tyrana, który siał postrach w Centralej Azji w XIV wieku. Choć bezlitośnie łupił i mordował ludność sąsiednich krajów to za jego panowania rozkwitały takie miasta jak Samarkanda i Bukhara.
Właśnie Bukhara jest naszym pierwszym przystankiem w Uzbekistanie. Tu poznajemy Rakhimę, która wita nas złotym uśmiechem. Złotym dosłownie, ponieważ Rakhima podobnie jak tysiące innych uzbeków, szybko wymieniła swoje białe zęby na złote. Pełna energii pracuje na dwa etaty; w hotelu, a po godzinach zawija rękawy, aby budować swój własny pensjonat.
Bukhara podobnie jak Samarkand i Khiva jest nastawiona na turystykę. Oba miasta zostały odbudowane z myślą o zagranicznych turystach. Czyste deptaki, meczety mieniące się błękitnymi kafelkami, sklepy z pamiątkami. „To nie to samo miasto, co kilka lat temu” – mówi nasza gospodyni, a my przytakujemy gdyż i dla nas, miasto jest zbyt perfekcyjne i nieautentyczne. Nad porządkiem czuwa policja turystyczna. Znienawidzony przez podróżników obowiązek meldunkowy można zrobić przez internet. Podobnie jak dostać wizę.
Sardor jest nauczycielem religioznawstwa. Choć jest praktykującym muzułmaninem nie przeszkadza mu to, aby uczyć w szkole o wszystkich religiach. Judaizm, buddyzm, animizm, zaratusztrianizm. Wymienia poklei. Aby poszerzyć swoją wiedzę o chrześcijaństwie Sardor wyjechał na stypendium do Polski gdzie studiował przez rok w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. My jesteśmy pod wrażeniem takiego tolerancyjnego podejścia do religii w kraju, w którym dominuje islam. Przy kolacji rozmawiamy o polsko-uzbeckich relacjach w trzech językach: angielskim, rosyjskim i polskim.
Wątek polski przeplata się jeszcze w wielu miejscach w Uzbekistanie. Tu formowała się Armia Andersa. Sam Uzbekistan jest usiany cmentarzami Polaków, którzy wycięczeni po wędrówce z Syberii zostali tu na zawsze. W Taszkiencie spotykamy się z Polonią. W żyłach niektórych z nich płynie jeszcze polska krew, choć zostali głównie Ci, którzy nie są w stanie udokumentować pochodzenia. Uczą się polskiego, aby zdać w polskiej ambasadzie egzamin i wyjechać do Polski. Na studia albo na zawsze. Polska Klasa w Taszkiencie postawiła sobie za cel nie tylko naukę języka, ale przede wszystkim zapoznanie swoich uczniów z polską kulturą i tradycjami. Bardzo nas cieszy, gdy po pokazie współczesnych polskich animacji zostajemy zaproszeni do stołu na dalszą dyskusję.
Jeszcze słowo o chlebie – nanie. Pieczony wbrew prawu grawitacji w glinianym, okrągłym piecu tandyr. Okrągły, z kwiecistym wzorem w środku jest podawany do wszystkiego. Do obiadu, deseru, do chleba z chlebem. I tak już będzie w całej Azji Centralnej. Zmieniać się będzie wzorek na chlebie albo nazwa na rosyjską lepioszkę, ale chleb będzie na stole zawsze.
2 komentarze
Hej Kamilu, Dobrze Ci w tym lokalnym stroju! Z brodą wyglądasz bardzo lokalnie. Tylko te oczy… przenikliwe i pełne… smutku? pokoju? pogodzenia się? Lubię czytać Wasze relacje… Krzysiek G
Broda podróżnicza. Zgolę jak dojadę. A we własne oczy trudno zaglądać. Na codzień się radują i zachwycają.