Japonia faluje. Docieramy do niej, jak przystało na wyspę, od strony morza. Prom, na którym płyneliśmy z Korei całą noc, rano zawinął do portu. Wszyscy nasi współpasażerowie w kajucie wstali przed nami i zdążyli już poskładać w równe kostki posłania na których spali. Ostatni myją zęby i pakują piżamy do walizek. W szerokim korytarzu ustawiają się w równe rzędy do wyjścia. Na tyle ciasno, aby wszyscy się zmieścili, na tyle luźno, aby nie kłopotać nikogo wokół. Niczym morskie rośliny falujące w lekkich ruchach wody. My nawet nie próbujemy dopasować się do kolejki. Koncentrujemy się na tym, aby wyprowadzić wielkie rowery, a połamani, po nocy spędzonej na twardej podłodze, także nie współgralibyśmy z harmonijnym rytmem tłumu.
Pierwsze wrażenie, intuicja, a może utarty stereotyp podsuwa nam najlepsze słowo jakie określa Japonię: „czysta”. Jak i wszystkie synonimy tego słowa; zadbana, nieskażona, umyta, cnotliwa, honorowa, dobroduszna. To, co zobaczymy, usłyszymy i doświadczymy przez dwa miesiące utwierdzi nas w przekonaniu, że Japonia taka właśnie jest, a Japończycy robią wszystko, aby tak być postrzeganymi. Ale „czysty” nie może istnieć bez antonimu „brudny”. Gdzie zatem on się kryje?
Podczas naszej podróży coraz bardziej „uzależniamy się” od poznawania krajów od środka, podpatrywania jak mieszka się i spędza czas w domach. Wchodząc do nich doświadczamy jak żyje się na powierzchni od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Pytamy jak definiują dom młodzi i starsi, tacy, którzy niechętnie opuszczają swój kraj, jak i tacy, którzy zanim na stałe osiedlili się, podróżowali przez lata. W przypadku Japonii szczególnie ciekawi nas jak żyje się w kraju, który fascynuje swoją unikatowością, subtelnością i przesadnym porządkiem.
Kluczem do poznania Japonii, nie tylko okazały się książki „Kwiaty w pudełku. Japonia oczami kobiet” – Karoliny Bednarz i „Japoński wachlarz” – Joanny Bator, ale przede wszystkim nasi gospodarze. Byli wśród nich Japończycy i ekspaci, którzy z różnych powodów znaleźli się na wyspach.
Pierwsi dość szczątkowo opowiadali o swojej kulturze i języku. Tak jakby nie chcieli zdradzić za dużo. Z Koji i Emi – parą rowerzystów, którzy objechali świat na rowerze 15 lat temu, spędziliśmy najważniejszy dzień roku. Po abdykacji cesarza Akihito, rządy objął jego syn. W przededniu zmiany siedzieliśmy z ich rodziną i przyjaciółmi, popijając sake i zajadając sushi oglądaliśmy telewizję. Zmiana cesarza, pociągnęła za sobą zmianę ery. Z Ery Heisei oznaczającej „Pokój wszędzie”, rozpoczęła się era Reiwa – „Pięknej harmonii”. Jakkolwiek poważnie by to nie brzmiało, to kosmiczny porządek i ład nie został zachwiany.
Japońskie domy są bardzo czyste. Normą jest zmiana obuwia na domowe kapcie. Są też osobne kapcie do toalety i na taras. Do części sypialnej, wyłożonej matami wchodzimy już tylko na boso. Tylko raz trafiliśmy do brudnego domu. Dom Tetsuo był niesprzątany od lat, ponieważ właściciel pielęgnuje swój dom „wewnętrzny”. Domem dla niego jest religia – Buppou. Jednego dnia zaprasza nas na medytacje i zdradza zawiłości buddyzmu. Widzimy jego podekscytowanie, gdy wyjaśnia etapy reinkarnacji, a przy tym czujemy strach, gdy zamaszyście wymachuje rękami kierując jednocześnie samochodem. Tetsuo pesymistycznie patrzy na swój kraj, wspomina o odosobnieniu i izolacji. Mówi, że tylko głęboka wiara w Buppou może go zmienić.
Jeszcze bardziej szorstkie spojrzenie na Japonię mieli obcokrajowcy, a tym razem gościliśmy u wielu. Nocowaliśmy u nauczycieli angielskiego z Anglii, Irlandii i Stanów Zjednoczonych, studentów górnictwa z Afganistanu oraz rolnictwa z Rosji, wykładowcy z Francji i jego żony z Cypru. Choć niektórzy z nich mieszkają w Japonii od lat, często wspominali o trudności w zaprzyjaźnieniu się z lokalsami oraz o tym, że w Japonii trudno o spontaniczność. Jednak coś w tym kraju pociąga i nie pozwala im wrócić do siebie. Być może to ta niedostępność jest tak kusząca i łechce ich ambicję poznania.
Japonia przez setki lat pozostawała zamkniętym krajem, pilnie chroniącym swoją odrębność kulturową. Aby nie skazić swojego języka obcymi zwrotami do ich zapisu stosuje się odrębny alfabet – katakanę. Czasy się zmieniły, granice zostały otwarte a Japonia zaprasza do jej poznania. Jednak poczucie odrębności, wyższości i dumy z bycia Japończykiem pozostało. Samo bycie Japończykiem to wymagające zadanie. Naznaczone konwenansami, zasadami, hierarchią społeczną i klasową, do tego scementowane rodzinnymi rejestrami (koseki), które określają relacje rodowe. Antropolodzy i japoniści napisali już niejedną książkę na ten temat.
W tak sztywnym społeczeństwie nietrudno o wykluczenia. Tych biednych – bo nie byli wystarczająco ambitni, kobiet – brzydkich, niepokornych, rozwodniczek, dzieci z nieprawego łoża, przesiedlonych z Korei, wykonujących „nieczyste zawody”, tych, co nie dali rady w zawodowym wyścigu, tych, co splamili honor. Jak i tych, których sam strach przed porażką w życiu zepchnął w osamotnienie, tych, co zamknęli się na wiele lat w swoich pokojach (hikikomori) i tych, co uciekli w nierealny świat gier komputerowych, anime i mangi (otaku).
To, co łączy większość tubylców i przybyszy, to uwielbienie do przebywania w onsenach. Chyba nie spotkaliśmy osoby, której nie sprawiałaby przyjemności długa kąpiel w gorących, mineralnych źródłach. Publicznych onsenów w Japonii jest tysiące. Choć różnią się standardem to zawsze przechodzi się w nich ten sam rytuał. Zupełnie nadzy, najpierw siadamy na małym krzesełku przed lustrem, aby móc się bardzo precyzyjnie namydlić i wyszorować. Dopiero czyste ciało możemy zanurzyć w basenie lub wygrzać w saunie i zrelaksować. Ten sam proces obowiązuje w japońskiej tradycyjnej łazience, gdzie wpierw będziemy się szorować do czerwoności zanim usiądziemy w małej wanience.
Japonia pozornie czysta. Gdy tylko wyłapujemy wzrokiem jakiś brudny zakamarek lub gdy znajdujemy w lesie nielegalne wysypisko elektro-śmieci, wymagających drogiej utylizacji, triumfalnie wytykamy niedoskonałości.
Japonia pozornie uprzejma. Kiedy pracownicy sklepów o każdej porze dnia entuzjastycznie nas obsługują, kłaniają się w pół, stajemy się podejrzliwi czy to jest szczere zachowanie czy wyuczona postawa. Kiedy jakiś kierowca samochodu przez pięć minut jedzie za nami w tempie roweru, czekając na moment aby przepisowo nas wyprzedzić, zastanawiamy się czy jest równie spokojny jak my?
Lubimy czystość i uprzejmość. Doceniamy starania Japończyków, aby ich kraj i oni sami tak byli postrzegani. Przekornie lubimy też szukać „dziur w całym” i „rys na fasadzie”, kiedy w opozycji do społecznych oczekiwań do głosu dochodzą prawdziwe emocje i uczucia.
Urzekła nas Japonia, jakakolwiek by nie była. To ostatni kraj na trasie naszej wyprawy. Pewnie dlatego darzymy ją szczególnym sentymentem.
Kto wie, co teraz „przed nami”?
Skomentowano (1)
:* ciekawe